Zamieszkuje północną, środkową i wschodnią Europę, Islandię, wschodnią Grenlandię aż po wschodnią Azję na północ od Himalajów. Na wielu europejskich stanowiskach odnotowano zanik tego ptaka. Wędrowne są głównie północne populacje, np. syberyjskie (zimują na południu), pozostałe, w tym polskie bieliki, są osiadłe.
- W Polsce nieliczny ptak lęgowy spotykany na całym niżu, ale głównie na zachodzie i północy kraju (635-720 par – kraj nasz jest jedną z największych jego ostoi, podczas gdy w całej Europie jest ok. 2400 par)[5][6]. Najliczniej występuje na Pomorzu Zachodnim: w rejonie Zalewu Szczecińskiego w lasach na wyspie Wolin (Woliński Park Narodowy) – tu bije rekordy liczebności, bo na 13 km² powierzchni stwierdzono gniazdowanie 9 par[7] – i w Puszczy Wkrzańskiej oraz na Pojezierzu Myśliborskim i Drawskim. Drugim co do liczebności obszarem jego występowania jest północno-wschodnia Polska (Pojezierze Olsztyńskie, Mrągowskie i Iławskie oraz Równina Mazurska i Kraina Wielkich Jezior Mazurskich). Widuje się go głównie pojedynczo, choć w Dolinie Baryczy po spuszczeniu wody z tamtejszych stawów można dostrzec stada bielików złożone z 50-60 osobników, które zbierają się by wyłapać ryby z błotnistych kałuż.
W latach 50. XX wieku w Polsce gniazdowało 49 do 56 par bielika, natomiast na przełomie lat 60. i 70. było już około 100 par. W latach 70. nastąpił spadek liczebności, który przypuszczalnie wynikał ze stosowania DDT. W 1994 r. populacja bielików w Polsce wynosiła 223 pary, natomiast w roku 2008 już 767 par, w ciągu tych 14 lat sukces lęgowy wynosił 68%.[8]
- Spotykany jest również na wschodzie Polski przy większych zbiornikach wodnych (dostępność ryb), nawet na warszawskim odcinku Wisły. Dzięki wprowadzeniu w Polsce ochrony miejsc jego gniazdowania staje się ptakiem coraz częściej spotykanym. Może nielicznie (kilkaset osobników) zimować na wodach śródlądowych, ale poza rewirami lęgowymi. Gdy zamarzną, przenosi się nad rzeki lub nad morze. Szczególnie chętnie wybiera wtedy rejon Zalewu Szczecińskiego.
W Europie Środkowej to ptak osiadły lub częściowo wędrowny. Dalekie przeloty na południe lub południowy zachód wykonują ptaki młode. Do tej części Starego Kontynentu przylatują też północne populacje, np. z Norwegii do Niemiec i Polski.
Dość powszechnie bielik jest błędnie uważany za orła, podczas gdy faktycznie należy on do innej podrodziny jastrzębiowatych – do myszołowów.
Charakterystyka [edytuj]
Cechy gatunku [edytuj]
Największy ptak szponiasty północnej Europy. Charakterystyczna sylwetka charakteryzuje się masywnością oraz długimi i szerokimi skrzydłami o prostych, równoległych brzegach. Samice są nieznacznie większe od samców, lecz w upierzeniunie ma różnic między płciami. Grzbiet i brzuch ciemnobrunatne. U dorosłych ptaków głowa i szyja jasnobeżowa. Ptaki młode są całe ciemnobrunatne o czerwonobrązowym łuskowaniu. Na spodzie u nasady skrzydeł mają białe pióra. Ogon krótki, układający się w wachlarz, klinowaty, początkowo ciemny, z każdym rokiem staje się coraz bardziej biały, by po 5–6 latach stać się śnieżnobiały. U niewybarwionych ptaków na płaszczu, brzuchu i skrzydłach zobaczyć można białe pióra. Po 5 latach wykształca się całkowicie dorosła szata, oprócz głowy, która jasna jest dopiero po 8-10 latach.Dziób mocny, ciemnoszary u młodych, jaśnieje z wiekiem do jasnożółtego lub koloru kości słoniowej u 4-letnich ptaków, woskówka żółta. Nogi żółte i mocne, zakończone silnymi szponami służącymi do rozrywania ciała, skok do połowy nieopierzony. Wyjątkowo spotkać można bardzo jasne odmiany płowo-beżowe. Bieliki są większe od orła przedniego, ale mniejsze od bielika amerykańskiego, który ma śnieżnobiałą głowę.
Lot [edytuj]
Bieliki mają szerokie, prostokątne skrzydła o palczastych końcach lotek I rzędu (sprawiają w powietrze wrażenie deskowatych). W locie widać ich kontrastujące podbarkówki. Machają wtedy seriami płytkich uderzeń skrzydeł, wykonując tylko krótkie ślizgi. Gdy krążą skrzydła trzymają płasko lub nieznacznie uniesione. W powietrzu rzuca się też w oczy krótki ogon – w odróżnieniu od długich skrzydeł. Latają jednak szybko, zręcznie unosząc się na prądach powietrznych, najchętniej w godzinach południowych.
Wymiary [edytuj]
- dł. ciała : ok. 85–95 cm
- rozpiętość skrzydeł : samce do 220 cm, samice do 240 cm
- waga : samce 3,5–4,5 kg, samice 4–6 kg
Biotop [edytuj]
Lęgnie się w różnorodnych krajobrazach, w których występują akweny, tereny podmokłe lub cieki wodne (nad rzekami pojawia się zwłaszcza po lęgach) – starodrzewy w pobliżu dużych, otwartych zbiorników wodnych (stawów hodowlanych, jezior, zbiorników zaporowych). Liczy się też obecność wysokich i starych drzew, na których chętnie gniazduje. Osobniki przed osiągnięciem dojrzałości (5. rok życia) koczują. Można je wtedy zobaczyć w większych grupach w całej Europie i Zachodniej Azji. W Europie Środkowej bielik spotykany jest na zalesionych równinach w jej północno-wschodniej części, jak też nad wybrzeżem morskim.
Unika natomiast terenów górzystych, bezleśnych i bez zbiorników wodnych, ale też rozległych i zwartych kompleksów leśnych.
Unika natomiast terenów górzystych, bezleśnych i bez zbiorników wodnych, ale też rozległych i zwartych kompleksów leśnych.
Okres lęgowy [edytuj]
Toki [edytuj]
To ptaki monogamiczne, nierzadko łączące się w pary na całe życie. Bieliki swój pierwszy lęg zakładają mając 5 lat. Ponad swoim terytorium ptaki wykonują, zimą lub wczesną wiosną, na dużej wysokości lot godowy. W jego trakcie samiec tak napiera na samicę, by ta przekręciła się na grzbiet i mogła połączyć się szponami z partnerem. Następnie oboje składają skrzydła, koziołkują powoli spadając, aż nisko nad ziemią rozlatują się w różne strony, po czym przystępują do ponownego połączenia w powietrzu. Samiec doniośle i przenikliwie krzyczy "kyik kyik", następnie samica wtóruje mu głębszym odzewem. Para dochowuje sobie wierności często do końca życia – ptak zmienia partnera tylko w razie jego śmierci.
Bieliki mają duże wymagania jeśli chodzi o powierzchnię swojego areału – pary lęgowe w czasie godów zajmują terytorium równe około 100 km². Zajęcie swojego rewiru obwieszczają donośnym, wysokim odgłosem, który przyrównać można do dźwięku dzięcioła czarnego. Z powodu rzadkiej gęstości występowania spotkanie go w terenie jest dla ornitologa dużym sukcesem. Jednak na obszarach o dużej ilości starych lasów i jezior gniazda poszczególnych par mogą być oddalone o zaledwie 3-5 km, co powodować może regularne walki powietrzne na granicach rewirów – w czasie ataku jeden ptak pikuje na drugiego z góry, a ten w ostatniej chwili przekręca się szponami i odpiera nalot. Przywiązanie do danego rewiru jest tak duże, że para bielików przepędza z niego nawet swoje dorosłe dzieci, a dla innych intruzów wtargnięcie może skończyć się śmiercią.
Bieliki mają duże wymagania jeśli chodzi o powierzchnię swojego areału – pary lęgowe w czasie godów zajmują terytorium równe około 100 km². Zajęcie swojego rewiru obwieszczają donośnym, wysokim odgłosem, który przyrównać można do dźwięku dzięcioła czarnego. Z powodu rzadkiej gęstości występowania spotkanie go w terenie jest dla ornitologa dużym sukcesem. Jednak na obszarach o dużej ilości starych lasów i jezior gniazda poszczególnych par mogą być oddalone o zaledwie 3-5 km, co powodować może regularne walki powietrzne na granicach rewirów – w czasie ataku jeden ptak pikuje na drugiego z góry, a ten w ostatniej chwili przekręca się szponami i odpiera nalot. Przywiązanie do danego rewiru jest tak duże, że para bielików przepędza z niego nawet swoje dorosłe dzieci, a dla innych intruzów wtargnięcie może skończyć się śmiercią.
Gniazdo [edytuj]
W środkowej części Europy bieliki budują lęgi na wysokim, starym drzewie (w jego koronie), w pobliżu pnia (jego rozwidlenia), tak by mieć łatwy do niego dostęp. Najwięcej konstrukcji lęgowych spotyka się na sosnach, dębach i bukach. Mogą jednak je lokować na nadmorskich klifach, a na Półwyspie Skandynawskim na skałach. Zazwyczaj w danym okresie lęgowym jedna para buduje ich kilka, 2-3. Samiec przynosi zwykle materiał, a samica go układa. Podstawa gniazda składa się z patyków i gałęzi o szerokości dochodzącej do 1 metra, które przynosi oboje przyszłych rodziców. Wyścielają go trawą i innymi podobnymi materiałami jak mchy i porosty, sierść i morskie wodorosty. Jego wielkość jest jedną z największych w gromadzie ptaków – przekracza niekiedy 2 metry wysokości i ciężar dochodzący do 1 tony. Prowadzi to wyjątkowo do zarwania się drzewa pod jego ogromną wagą. Wynika to z tego, że te same gniazda, stopniowo rozbudowywane, mogą być wykorzystywane przez wiele lat.
Jaja [edytuj]
Wysiadywanie i opieka nad młodymi [edytuj]
Jaja wysiadywane są przez okres około 38-42 dni przez obydwoje rodziców (przeważa tu rola samicy). Może przeżywać tylko 1 młode, ale w bardziej korzystnym okresie udaje się im wychować 2. W ciągu 4 tygodni od wyklucia młodymi zajmuje się samica, a samiec przynosi pokarm. Po tym okresie oba dorosłe ptaki polują, choć rola samca jest tu mniejsza. Pisklęta, początkowo okryte szarym puchem, opuszczają gniazdo po około 70 dniach. Na przełomie czerwca i lipca rodzice zabierają pisklę na naukę latania, która odbywa się na zrębach pozostawionych przez człowieka. Młode początkowo przeskakuje z gałęzi na gałąź. Zdolne do lotu staje się po 80-90 dniach, ale rodzice zajmują się nim przez kolejne 2-3 miesiące nim osiągnie całkowitą niezależność. Zdolność do prowadzenia lęgów osiągają po 5-6 latach. Na wolności bieliki dożywają 21-30 lat, w niewoli do 40.
Śmiertelność młodych wynosi 20-30%, tylko lokalnie do 50%. W latach 1911-1969 było to nawet 90%. Zagrożenia dla młodych stanowią linie energetyczne oraz urazy kości[10].
Pożywienie [edytuj]
Łowi głównie ryby (w 65%) – duże leszcze, karpie, ale też szczupaki. Często wybiera te słabsze, chore i pływające przy powierzchni tafli – świeże lub śnięte do 3 kg wagi. Poluje również na ptaki (przede wszystkim wodne, do wielkości czapli/gęsi włącznie). Potrafi zapolować nawet na dorosłe łabędzie, głównie są to jednak perkozy, kaczki i łyski. Sporadycznie łapie ssaki – zające, gryzonie, a także młode sarny. Na polskim Wybrzeżu żeruje niekiedy na martwych fokach. Zimą w jego diecie wzrasta udział ptaków. Przy braku świeżej zdobyczy, głównie zimą, zjada również padlinę. Może też zjadać resztki mięsa porzucane przez inne zwierzęta i ludzi, zwłaszcza rybaków. Zdarza się też, że bielik kradnie zdobycz innym ptakom szponiastym – rybołowom, kaniom rudym, plądruje kolonie kormoranów, czapli siwych i mew[11]. Jego dzienne zapotrzebowanie energetyczne pokrywa 500 g mięsa w okresie rozrodczym, a 200-300 g w okresie zimowym.
Polowanie urządza z zasiadki (na ziemi lub na słupie, wypatrując ofiar) lub z lotu patrolowego. W obrębie swojego rewiru może mieć tzw. czatownie (są nimi wysokie drzewa), z których obserwuje jezioro lub staw. Spada na ofiarę z wyciągniętymi szponami. Może też rzucić się za nią w pościg. Ze względu na polowanie na zwierzęta wodne (ryby, ptaki), które wyławia z wody, w przeciwieństwie do orłów, bielik nie ma opierzonych skoków aż po palce, co mogłoby mu przeszkadzać. Łapie ryby z powietrza i podobnie jak rybołów może zanurzyć się w tym celu w wodzie. Gdy upatrzy dużą grupę ptaków, stara się odsunąć pojedyncze osobniki od reszty i dopiero wtedy je atakuje. Zwykle nęka zdobycz zmuszając ją do ciągłego nurkowania aż ta wyczerpie siły. Może też, lecąc nisko nad wodą, atakować znienacka. Czasem zdarza mu się odebrać pokarm innym ptakom oraz wydrom.
Pomiędzy krukowatymi (kruki, wrony) a bielikami zaobserwowano współpracę o obopólnych korzyściach, występującą głównie zimą. Kruki, same nie mogąc swoimi nieprzystosowanymi do rozszarpywania skóry dziobami rozerwać dużej padliny, np. zdechłej sarny, starają się do padłej zwierzyny zwabić bieliki. Drapieżniki swoimi ostrymi dziobami przecinają skórę i wyjadają część wnętrzności. Pozostaje jednak na tyle dużo łatwo dostępnych resztek, że kruki korzystają z tej okazji, ponawiając te zachowania kolejnym razem.
Zagrożenia [edytuj]
Prześladowania ze strony człowieka sprawiły, że na początku XX wieku doszło do gwałtownego obniżenia liczebności populacji bielików. O rozmiarach tych prześladowań może świadczyć np to, że pod koniec XIX wieku w Niemczech wybijano rocznie 400 osobników tego gatunku. Dopiero po wprowadzeniu całorocznej ochrony gatunkowej ich liczebność zaczęła się odbudowywać. Po II wojnie światowej na terenie Polski gniazdowało jedynie ok. 45 par. Na przełomie lat 1950-1980 liczba tych ptaków nie zmieniała się. Okazało się, że kolejne zagrożenie stanowią zanieczyszczenia środowiska DDT. Pestycyd ten odkładał się w układzie pokarmowym ofiar, a jego toksyczność przenosiła się na kolejne ogniwa łańcucha troficznego, dochodząc wreszcie do drapieżników. Tu powodował zmniejszenie się grubości skorupek jaj, co skutkowało obniżeniem sukcesu rozrodczego. Liczebność bielików wzrosła dopiero wraz z wprowadzeniem zakazu stosowania DDT i zaniechaniem polowań.
Obecnie grozi im głównie utrata miejsc gniazdowych, spowodowana rekreacyjną zabudową brzegów rzek i jezior oraz kurczeniem się powierzchni starych drzewostanów w pobliżu wód. Gniazda bielików potrzebują mocnych drzew jako podstawy. Nawet stuletnie drzewa nie zawsze spełniają te warunki. Oprócz tego bieliki często giną rozbijając się o napowietrzne linie energetyczne. Niepokojone są też przez turystów i wczasowiczów w okresie lęgowym, kiedy to potrzebują spokojnego miejsca na gniazdo. Komitet Ochrony Orłów ocenia, że rocznie z rąk człowieka ginie w Polsce 25-35 osobników, choć takie zachowania są oceniane przez społeczeństwo negatywnie, a o sympatii do nich świadczą liczne próby pomocy w razie znalezienia się przez nie w niebezpieczeństwie.
Ochrona [edytuj]
W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą. Wymieniony w Dyrektywie Ptasiej i Polskiej Czerwonej Księdze jako gatunek wymagający szczególnej uwagi. Wokół gniazd bielików obowiązuje strefa ochronna: przez cały rok w promieniu do 200 m, a okresowo (od 1 stycznia do 31 lipca) – w promieniu do 500 m od gniazda[12]. Ich lokalizacja jest objęta tajemnicą prawną, aby uchronić ptaki przed niepokojeniem, np. wybieraniem jaj i piskląt, fotografowaniem czy kłusownictwem. Zabiegi te przyczyniły się do wzrostu polskiej populacji w ostatnich latach do prawie 1,5 tys. os. Polskie bieliki wykorzystano do odtwarzania populacji tych ptaków w Irlandii.
- Bielik jest symbolem Wolińskiego Parku Narodowego. Na jego obszarze znajduje się stanowisko lęgowe, na którym kolejne pokolenia ptaków nieprzerwanie od 120 lat zakładają swe gniazda[13].
Bielik w kulturze [edytuj]
Bielik, wyglądający podobnie do orła, był uważany za króla ptaków. Przyjmuje się, iż to ten gatunek jest uwidoczniony wgodle Polski[14]. Jednak za ptaka umieszczanego w herbach polskich można też uznać 9 innych gatunków, takich jak:orzeł przedni, orzeł cesarski, orzeł stepowy, orlik grubodzioby, orlik krzykliwy, orzełek południowy, bielik wschodni,gadożer oraz rybołów. Przypisywanie tej roli bielikowi bierze się od białej barwy jego ogona. Kolor ten w heraldyce jest jednak czysto symboliczny, a miał być odpowiedzią na czarnego ptaka z godła zachodnich sąsiadów Polski, którzy za czasów Ottona III jednoczyli plemiona germańskie[15]. Na monetach z czasów Bolesława Chrobrego na skrzydłach ptaka w koronie znajdują się kropki, które mogą odnosić się do białych lotek na złożonych skrzydłach bielika. Ten mógł się stać symbolem plemienia Polan. Za omawianym gatunkiem opowiadają się również historycy, kojarząc jego wygląd z majestatem i wielkością. Biały ptak, przypominający orła, był używany w godle państwa polskiego od 1295 roku. Niektórzy uważają, że pierwowzorem mógł być podobny orzeł przedni, który jest jednak od bielika mniejszy. Sprawę komplikuje fakt, że bielików nie zalicza się obecnie do podrodziny orłów. Ptak na godle ma nieopierzony w całości skok, więc według systematyki jest orłanem[potrzebne źródło].
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz