Orzeł przedni, zys[4] (Aquila chrysaetos) – gatunek dużego ptaka szponiastego z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae) zamieszkujący północnąAfrykę, środkową Azję, Amerykę Północną[5] i Europę.
To jeden z najbardziej majestatycznych gatunków szponiastych. Upierzenie u osobników dorosłych całkowicie brązowe. Dziób żółty, czarno zakończony. Samice są większe od samców. W Polsce drugi co do wielkości (po znacznie częściej spotykanym bieliku) ptak drapieżny i największy przedstawiciel podrodziny orłów.
Najsilniejszy europejski orzeł[6]. Chwyta też gryzonie. Lokalnie wyspecjalizowany w polowaniu na konkretne ofiary. Pomimo mniejszych rozmiarów, w walce zwykle pokonuje większego od siebie bielika zwyczajnego.
Gniazduje na niedostępnych półkach skalnych w górach oraz na drzewach na nizinach. W Polsce wokół takich miejsc należy wyznaczać strefę ochronną, ponieważ niepokojenie podczas lęgów stanowi poważne zagrożenie dla tego gatunku. Zazwyczaj przeżywa tylko jedno, starsze pisklę[7].
W locie osiąga prędkość do 160 km/h, choć zwykle lata z prędkością znacznie mniejszą, średnio 48 km/h. W nurkowaniu z dużejŁacińska nazwa rodzajowa Aquila oznacza po prostu orła. Z kolei drugi człon nazwy - chrysaetos - pochodzi z języka greckiego, od słów chrysos - złoto, oraz aietos - orzeł i oznacza "złotego orła"[10]. Odnosi się ona natomiast do złotawego odcienia upierzenia orła przedniego z tyłu głowy i szyi. Do tego koloru nawiązują też inne języki - m.in. język angielski.
Systematyka [edytuj]
Gatunek z gromady ptaków opisany po raz pierwszy przez szwedzkiego przyrodnika, Karola Linneusza, w jego wielotomowym dziele p.t. Systema Naturae, w 1758 roku. Nadano mu wtedy nazwę Falco chrysäetos[2] i zaliczono do rodziny sokołowatych. Obecnie zalicza się go do rodzaju Aquila, podrodziny orłów, rodziny jastrzębiowatych, rzędu jastrzębiowych (szponiastych), oraz nadrzędu neognatycznych.
Podgatunki [edytuj]
Wyróżnia się sześć podgatunków orła przedniego[11][2], różniących się nieco wielkością i odcieniami upierzenia, które zamieszkują:
- Aquila chrysaetos chrysaetos – Europa poza Islandią, Wyspami Brytyjskimi, Wyspami Owczymi, Danią, Beneluxem oraz Półwyspem Iberyjskim.
- Aquila chrysaetos kamtschatica – na wschód od Ałtaju.
- Aquila chrysaetos japonica – Japonia i Półwysep Koreański
- Aquila chrysaetos daphanea – Azja Środkowa
- Aquila chrysaetos homeryi – Półwysep Iberyjski, północna Afryka, Bliski Wschód, Kaukaz i Iran
- Aquila chrysaetos canadensis – Ameryka Północna
Występowanie [edytuj]
Zakres występowania [edytuj]
Zamieszkuje większość Azji po wschodnią Japonię i Koreę, z wyjątkiem Himalajów, pustyni Gobi, wybrzeży morza Południowochińskiego iWschodniochińskiego, Zatoki Bengalskiej, oraz niewielkiego fragmentu na północ od Morza Kaspijskiego. Odosobnione stanowiska w Arabii Saudyjskiej. Znacząca populacja w Ameryce Północnej, z wyjątkiem tundry oraz południa tego kontynentu. W Afryce jego zasięg kończy się na Saharze. W Europie dawniej rozpowszechniony. Współcześnie wśród szacowanej populacji europejskiej złożonej z 5000 - 7200 par lęgowych większość pochodzi z Hiszpanii, a z 500-650 par środkowoeuropejskich większość zamieszkuje Alpy. Wyróżnia się 6 podgatunków
- W Polsce dawniej rozpowszechniony, obecnie skrajnie nieliczny ptak lęgowy (ok. 30-35 par, 27 par w 2010r.). Występuje głównie w Karpatach[12] - przede wszystkim w Tatrach, Pieninach, Beskidzie Niskim i Sądeckim i Bieszczadach. Ocenia się, że znajduje się tu ponad 80% krajowej populacji, łącznie naliczono 30 par lęgowych (większość jednak w Karpatach Wschodnich)[13]. Kilka gniazd znajduje się również na nizinach - m.in. na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego[10]. Jesienią i zimą spotykane osobniki pochodzą często z północy Europy, to osobniki młodociane, które można spotkać w całym kraju. Stąd też wynika większa liczba obserwacji w tym sezonie. Do tak silnego spadku liczebności tych ptakówprzyczyniła się bezpośrednia presja ze strony człowieka.
Środowisko [edytuj]
Zasiedla gęste lasy z dużym udziałem jodły i góry, rzadko odwiedzane przez człowieka. W górach z półkami skalnymi i innymi wysoko położonymi punktami do obserwacji terenu lub na założenie gniazda. Na nizinach często wybiera lasy bagienne, w sąsiedztwie terenów dogodnych do polowania, np. pastwisk i łąk.
Najczęściej widuje się je pojedynczo lub w parach, a tam, gdzie gniazdują są spotykane przez cały rok. Poza okresem lęgowym prowadzą one bowiem osiadły tryb życia i rzadko koczują na większe odległości. Choć rzadko, zwykle robią to osobniki młodociane. Orły przednie są płochliwe wobec człowieka.
Charakterystyka [edytuj]
Wygląd zewnętrzny [edytuj]
Bardzo duży ptak, nieco mniejszy od mniej smukłego i lekkiego bielika. Samica znacznie większa, ale obie płci ubarwione identycznie. Rozpoznanie samca według wielkości jest możliwe jedynie poprzez bezpośrednie porównanie ptaków. Niezależnie od szaty u osobników dorosłych grzbiet brunatny, głowa i kark jaśniejsze o złotawym odcieniu. Spód jaśniejszy. Lotki i końce sterówek czarne, nasada długiego, zaokrąglonego ogona szara. Nogi żółte, mocno umięśnione. Dziób czarny, zakrzywiony, przystosowany do łapania ciężkich zwierząt. Pomagają też w tym silne mięśnie nóg i pazury ostrzejsze od pazurów kota. Skrzydła długie i szerokie, w locie ślizgowym i podczas krążenia lekko uniesione do góry na kształt płytkiego V, na końcach widoczne długie, palczasto rozłożone lotki. Osobniki młodociane są wyraźnie ciemniejsze, z dużymi białymi, szerokimi plamami na skrzydłach i ogonie (u nasady do 2/3 długości). Ta biel widoczna jest u nich zarówno z wierzchu, jak i spodu. Dorosłe upierzenie zyskują po 5 latach.
Rozmiary [edytuj]
Osiąga dwa razy większe wymiary od myszołowa.
- Długość ciała
- Około 65-100 cm[5]
- Rozpiętość skrzydeł
- Około 150-240 cm[5]
- Długość ogona
- 28 - 37 cm[14]
Masa ciała [edytuj]
Długość życia [edytuj]
Na wolności orły przednie mogą przeżyć ponad 20 lat, a najstarszy zaobrączkowany osobnik przeżył 32 lata. W niewoli ptaki te żyją znacznie dłużej - nawet 40 lat.
Pożywienie [edytuj]
Orły przednie są drapieżnikami. Polują na małe ssaki, np. zające bielaki, kuny, koty domowe oddalone od ludzkich siedzib, susły czy świstaki. Są w stanie zapolować na lisa lub owcę. Mogą upolować nawet młodą kozicę górską. Poza tym polują także na mniejszą zdobycz - gryzonie, gady (w tym wybrane gatunki węży), płazy i ptaki, w tym kruki, dzikie kaczki, głuszce, a wyjątkowo chwytają ryby i owady.
Zdobyczy wypatrują, siedząc na półce skalnej lub drzewie albo szybując i krążąc na niewielkiej wysokości (czasem jednak do 100 m). Mogą ją wypatrzeć z odległości nawet kilku kilometrów. Następnie w błyskawicznym locie składają skrzydła i chwytają ofiarę znajdującą się na ziemi szponami. Mogą tak nawet zmiażdżyć jej czaszkę[10]. Czasem zdobycz łapią w powietrzu, choć głównie startujące ptaki w powietrzu, bez ich dłuższego ścigania. Nie pogardzą padliną, najczęściej jelenia i zwierząt domowych, jak owcy i konia (normalnie są zbyt duże, aby stać się ich ofiarami). Skuteczność polowań zwiększa współpraca parami, choć nigdy nie gromadzą się w większej ilości na danym obszarze.
Każdego dnia orzeł przedni zjada około 250 - 300 g pożywienia[14].
- Sokolnicy potrafią tak wyszkolić orła przedniego, by ten był skutecznym zagrożeniem dla wilka[13].
Lęgi [edytuj]
Wyprowadza jeden lęg w roku, na przełomie marca i kwietnia. Kojarzące się monogamiczne pary pozostają sobie wierne przez wiele lat, nawet do śmierci jednego z partnerów. Terytoria lęgowe sięgają 50-100 km2. Po złączenie w parę ptaki manifestują zajęty rewir przez wykonywanie lotów godowych.
Gniazdo [edytuj]
Bardzo duże, budowane na półce skalnej w granicach występowania drzew lub w koronie wysokiego drzewa. Ulokowane na niedostępnych, odludnych otwartych terenach w górach lub w bagiennych dolinach rzecznych oraz rozległymi lasami ze starodrzewami na nizinach. Może mieć ono średnice nawet 1,4 m. Budulcem są gałęzie i patyki, a wyścielenie stanowi trawa, wrzos, liście i sierść. Część gniazd jest rozbudowywana i wykorzystywana przez wiele sezonów przez co z czasem osiągają pokaźne rozmiary dochodzące do średnicy i wysokości 2 m. W obrębie swojego rewiru para miewa nawet kilka gniazd, po to by co roku odbywać lęgi w innym.
Jaja i wysiadywanie [edytuj]
W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając dwa żółtawe jaja z ciemnym nakrapianiem w marcu lub kwietniu. Jaja wysiadywane są okres około 42-45 dni głównie przez samicę.
W tym czasie sama musi sobie zwykle szukać pożywienia, co zmusza ją do pozostawiania jaj bez opieki. Samce jedynie rzadko skłonne są do zastępowania partnerki w gnieździe lub przynoszenia im pokarmu. Młode wykluwają się w odstępach czasów równych różnicom w znoszeniu jaj. Zwykle tylko jedno z nich przeżywa i jest to przeważnie te, które pierwsze wykluje się z jaja. Zaczyna bowiem samo eliminować swoje młodsze rodzeństwo lub przechwytując cały pokarm. Pierwszy miesiąc życia schodzi potomstwu na dokarmianiu przez rodziców kawałkami pokarmu wprost do dzioba. Potem młode same sobie radzą z podawanymi im kawałkami ofiar. Pisklęta opuszczają gniazdo po niemal 3 miesiącach i koczują po okolicy nadal będąc dokarmianymi. W 10 tygodniu od wyklucia są już zdolne do lotu. Pełną samodzielnością wykazują się jednak po upływie kolejnych 3 miesięcy. Po raz pierwszy do swoich lęgów przystępują w wieku 3 - 4 lat.
W tym czasie sama musi sobie zwykle szukać pożywienia, co zmusza ją do pozostawiania jaj bez opieki. Samce jedynie rzadko skłonne są do zastępowania partnerki w gnieździe lub przynoszenia im pokarmu. Młode wykluwają się w odstępach czasów równych różnicom w znoszeniu jaj. Zwykle tylko jedno z nich przeżywa i jest to przeważnie te, które pierwsze wykluje się z jaja. Zaczyna bowiem samo eliminować swoje młodsze rodzeństwo lub przechwytując cały pokarm. Pierwszy miesiąc życia schodzi potomstwu na dokarmianiu przez rodziców kawałkami pokarmu wprost do dzioba. Potem młode same sobie radzą z podawanymi im kawałkami ofiar. Pisklęta opuszczają gniazdo po niemal 3 miesiącach i koczują po okolicy nadal będąc dokarmianymi. W 10 tygodniu od wyklucia są już zdolne do lotu. Pełną samodzielnością wykazują się jednak po upływie kolejnych 3 miesięcy. Po raz pierwszy do swoich lęgów przystępują w wieku 3 - 4 lat.
Ochrona [edytuj]
W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą. Wymaga ochrony czynnej. Wokół gniazd orłów przednich obowiązuje strefa ochronna: przez cały rok w promieniu do 200 m, a okresowo (od 1.01 do 31.07) – w promieniu do 500 m od gniazda[15]. Czynnikami, które zagrażają tym orłom szczególnie jest zarastanie terenów otwartych pełniących role ich żerowisk, niepokojenie ptaków w czasie lęgów i prześladowania ze strony człowieka.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz