Zamieszkuje Eurazję między 60°N a 35°N (poza pustyniami Azji Środkowej). Obserwuje się przesuwanie zasięgu na zachód, gniazduje w środkowej Francji, a izolowane populacje również na Półwyspie Iberyjskim oraz w środkowej i południowej Afryce. W Hiszpanii to ptak częściowo osiadły.
W Europie Środkowej to rzadki ptak lęgowy żyjący w lasach liściastych i mieszanych, gdzie są małe prześwietlenia, na podmokłych łąkach, stawach i trzęsawiskach. Tu zakłada gniazdo w koronach drzew liściastych lub iglastych, w górach także na skałach. W Polsce spotkać go można na całym obszarze kraju, również w górach. Jest nielicznym ptakiem lęgowym - polską populację szacuje się na ok. 1500-2300 par (Neubauer i inni 2011). Jego obecności sprzyjają bobry, które swoimi budowlami sprzyjają powstawaniu płytkich rozlewisk na terenach leśnych.
Migracje[edytuj]
Ptak wędrowny - zimuje w południowej i wschodniej Afryce i południowej Azji, lecąc tam ustalonymi szlakami: południowo-zachodnim i południowo-wschodnim. Odlatuje na zimowiska w Afryce w sierpniu i wrześniu. Populacja zachodnia przelatuje przez Gibraltar kierując się do tropikalnej zachodniej Afryki, wschodnie leci przez Bosfor do wschodniej Afryki. Orientacyjną granicą obu z nich jest rzeka Odra. Stąd część ptaków kierują się nad wschodni i środkowy basen Morza Śródziemnego. W porównaniu z bocianem białym są mniej uzależnione od ciepłych prądów wznoszących w trakcie migracji, choć dorównują im umiejętnością szybowania.
Charakterystyka[edytuj]
Cechy gatunku[edytuj]
Upierzenie czarne z metalicznym, zielonkawym i purpurowym połyskiem. Brzuch, pokrywy podogonowe i pierś białe. Dorosłe ptaki mają dziób, skórę wokół oczu i nogi czerwone, natomiast u ptaków młodocianych te części ciała są zielonoszare i bladoróżowe. Spód skrzydeł tylko biały na barkówkach. Samica i samiec podobnie upierzone. Z uwagi na słabo rozwinięte mięśnie piersiowe częściej posługuje się lotem szybowcowym. W locie ma wyciągniętą szyję, nogi sięgające za ogon.
Rozpoznawanie[edytuj]
Wielkość porównywalna z bocianem białym, a jego upierzenie jest negatywem bociana białego, większy od czapli, a mniejszy od żurawia. W przeciwieństwie do bociana białego unika sąsiedztwa siedzib ludzkich, jest ptakiem bardzo płochliwym i rzadziej klekoce. Oba nasze bociany można rozróżnić po czarnych lotkach bociana białego wyraźnie kontrastujących z resztą białego upierzenia, podczas gdy u bociana czarnego biały jest tylko spód ciała. U obu spokrewnionych gatunków wiek rozpoznaje się po ubarwieniu dzioba i nóg - młode bocianów białych po opuszczeniu gniazda mają białe nogi i czerniawy dziób, bociany czarne mają je zielonoszare. Dorosłe bociany obu gatunków mają czerwone nogi i dziób.
Głos[edytuj]
Nieczęsto się odzywa, a jeśli to w pobliżu gniazda wydając głuche "he li" i wysokie pogwizdywania.
Wymiary[edytuj]
- Długość ciała: ok. 87 cm
- Rozpiętość skrzydeł: 190 cm
- Masa: ok. 3 kg
Biotop[edytuj]
To ptak leśny. Rozległe, stare, podmokłe drzewostany w pobliżu wód i bagien, również lasy górskie. Preferuje zwłaszcza stepy i lasostepy. Otwartych przestrzeni unika. Lęgnie się zawsze w pobliżu wody, nawet jeśli jest to małe śródleśne oczko wodne lub niewielki bystry śródleśny strumień lub potok .
Okres lęgowy[edytuj]
Toki[edytuj]
W marcu i kwietniu przylatują parami na tereny gniazdowe, w przeciwieństwie do bociana białego, gdzie przylot samca i samicy nieco różni się w czasie i zachodzi później. Gdy przybędą zanim wylądują odbywają długotrwałe szybowanie nad lęgowiskiem. W czasie wiosennych toków wyrzucają energicznie głowy w górę i w dół, na prawo i lewo. Odbywa przy tym charakterystyczny taniec, kiedy to ptaki krążą wokół siebie, stroszą białe pióra na ogonach i krążą wokół gniazda. Już wtedy zaczynają go budować lub rozbudowywać stare. Ich przywiązanie do danego terenu lęgowego przekłada się też na stosunkowo częste związki tych samych ptaków.
Gniazdo[edytuj]
Z reguły (w Polsce praktycznie wyłącznie) na wysokim drzewie, przeważnie liściastym, w pobliżu rozlewiska wodnego lub bagna, czasem na niedostępnym siedlisku, w głębi drzewostanu, budowane przez oboje partnerów. Średnica zewnętrzna od 1–2 m. Gniazdo skonstruowane jest z gałęzi, a wypełnione trawą, mchem i porostami. Na wschodzie i południu zasięgu może gniazdować nawet na skałach (w Polsce takie przypadki są wyjątkowe). Bociany czarne mogą zajmować też niezajmowane w danym sezonie gniazda myszołowów lub jastrzębi. W przeciwieństwie do bociana białego jego terytoria lęgowe zajmują duże powierzchnie, dana para może obejmować do 250 km2, choć w bardziej zagęszczonych terenach dochodzi tylko do kilku kilometrów.
Jaja[edytuj]
Różnobiegunowe, bardzo mało wydłużone, raczej pękate o barwie białej z lekkim odcieniem niebieskawym, składane pod koniec kwietnia lub na początku maja w liczbie od 3-4 o średnich wymiarach 66x49 mm.
.jpg)
Wysiadywanie i dorastanie[edytuj]
Jaja składane w odstępach dwudniowych wysiadywane są od zniesienia pierwszego jaja przez okres 35-45 dni przez obydwoje rodziców. Przylatujące do gniazda ptaki czeka powitanie - stroszą uniesione pokrywy podogonowe i jednocześnie unoszą i opuszczają szyję. Przez pierwsze 10-15 dni jeden ptak czuwa na gnieździe, a drugi szuka pokarmu. Młode karmią przynosząc im w przełyku (wolu) drobne ryby, płazy, owady, które zwracają na gniazdo. Bocianięta w puchu są białe, mają cytrynowo-żółte dzioby i żółte nogi, bielejące z czasem, co wyróżnia je od młodych bocianów białych. Pisklęta opuszczają gniazdo po 60-75 dniach, kiedy staną się lotne, choć przez pewien czas wracają jeszcze do gniazda na karmienie i nocleg. Młode ptaki mają ciemne pióra o żółtawych końcach promieni dających wrażenie brązowych, stopniowo upodabniając się do dorosłych. Dziób i nogi szarozielone. Przed wspólnym odlotem pod koniec lata koczujące rodziny zbierają się razem na europejskich lęgowiskach. Poza okresem lęgowym ptaki te żyją z reguły pojedynczo, w większe stada łączą się na bogatych w pokarm żerowiskach, np. na stawach rybnych - najbardziej znane takie miejsca to stawy w północnym Izraelu. Najstarszy zaobrączkowany bocian czarny miał w chwili zastrzelenia obrączkę założoną 18 lat i 7 miesięcy wcześniej (osobnik ten zginął w Polsce), a kolejny rekordzista 15 lat i 2 miesiące (w chwili odczytu był żywy)[4].
Pożywienie[edytuj]
Głównie żaby i drobne ryby jak młode pstrągi potokowe, piskorze, ślizy i karasie. Rzadziej łapie mniejsze ssaki (głównie gryzonie), płazy, mniejsze gady oraz większe bezkręgowce, wyjątkowo pisklęta innych ptaków. Skład diety jest zatem podobny do bociana białego, choć bociany czarne częściej niż białe żerują na terenach podmokłych.
Żeruje na niegłębokich wodach rzek i strumieni, które mogą znajdować się do 20 km od gniazda. Chodzi wtedy spokojnie po ziemi, czasem podbiega do ofiary. Zazwyczaj brodzi w strumieniu lub rzece przesuwając koniec na wpół otwartego dzioba zanurzonego w wodzie. Gdy woda jest oświetlona przez słońce i utrudnia to zauważenie zdobyczy rozpościera skrzydła ponad głowę rzucając cień (takich zachowań nie wykazuje bocian biały). Penetruje też tereny zadrzewione, bywa też nieraz obserowany na terenie otwartym.
Ochrona[edytuj]
Z uwagi na nieliczne występowanie objęty ścisłą ochroną gatunkową. W ramach działań Południowowielkopolskiej Grupy Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków * [2] objęty projektem "Aktywna ochrona bociana czarnego w Południowej Wielkopolsce". Podobny projekt prowadzony jest na Mazowszu przez Towarzystwo Przyrodnicze "Bocian".
W II połowie XIX wieku europejska populacja bociana czarnego bardzo silnie zmalała na skutek tępienia przez ludzi (np. w latach 1920. gatunek wyginął zupełnie w Wielkopolsce), po czym na skutek ochrony prawnej w XX wieku (w Prusach w roku 1921, w Polsce - w 1952 r.), zaczęła odbudowywać liczebność i powoli zasiedlać opuszczone wcześniej obszary. Ochrona prawna wpłynęła też na zmniejszenia płochliwości ptaków, niektóre pary osiedlają się niedaleko osad ludzkich i uczęszczanych dróg. W Polsce wokół zajętych gniazd (w promieniu do 100 metrów) tworzy się zgodnie z przepisami prawa ochrony przyrody specjalne strefy całorocznej ochrony ścisłej, a w okresie lęgowym (15.03 do 31.08) obowiązuje strefa o wielkości zwiększonej do 500 metrów.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz